د ډينګي ناروغي
ژباړه ـ ریاض مقامزی
نړۍ له بېلابېلو رواني، جنسي او جسمي ناروغيو ډکه ده. پخوا به آن ډېرو عادي ناروغيو هم خلک وژل، ځکه چې په طبابت کې د پام وړ پرمختګ نه و شوی؛ خو له نېکه مرغه اوسنی عصر د نورو برخو ترڅنګ په طب کې هم د پرمختګ او ودې زمانه بلل کېږي، چې ډېرې خطرناکې ناروغۍ پکې د درملنې او وقایې وړ ګرځي.
په هر حال؛ په دې ورځو کې د "ډینګي" په نوم د یوې ناروغۍ خپرېدا خلک خورا اندېښمن کړي دي؛ راځئ چې په اړه یې لا ډېر پوه شو.
ډینګي څه ډول ناروغي ده؟
دا یوه خپرېدونکي وايروسي ناروغي ده، چې په طبابت کې یې "Dengue fever" بولي. له نامه څخه یې معلومېږي، چې په یاده ناروغۍ کې له نورو دردونو سره ـ سره خطرناکه تبه هم مله وي. ډینګي اصلا د ایډیس ایجيپټي "Aedes aegypti" په نوم د یوې غوماشې (حشرې) لخوا خپرېږي. په دې معنا چې د یاد ماشي په مرسته له ناروغانو انسانانو څخه روغو ته دا ناروغي انتقالېږي.
که څه هم دا ناروغي د نړۍ په اکثرو هېوادونو کې تر سترګو کېږي؛ خو د افریقا او اسیا ګرمې سیمې یې اصلي ځايونه بلل کېږي. روغتياپالان پر دې باور دي، چې پر دې ناروغۍ د اخته کسانو "۸۰" سلنه (له هرو ۱۰ مریضانو څخه اتو تنو) درملنه په کور کې کېدای شي او پاتې نور اړ کېږي، چې روغتون ته مراجعه وکړي. البته دا اتیا سلنه هم هغه وخت سم وي، چې ناروغي یې ژر تشخیص شي.
علایم
د هرې ناروغۍ د پېژندنې لپاره ځانګړي نښې نښانې او علایم موجود وي د کومو په مرسته چې د ناروغۍ تشخیص کېدای شي. "ډینګي" ناروغي هم ځينې علایم لري، چې د ماشي تر چیچلو درې ورځې وروسته ـ تر دوو اونیو څرګندېږي. عمده نښې نښانې یې عبارت دي له:
- د بدن سخت درد
- سخته تبه او لړزه
- قی کول
- اشتها کمېدل
- د سترګو درد
- پر بدن د سور رنګي بخار ختل
ځان ساتنه
تر هر څه لومړی باید پوه اوسو، چې ددې ناروغۍ د درملنې لپاره ځانګړي درمل نشته؛ نو ځکه خو باید تر هر څه ډېر پر وقایې او ځان ساتنې تمرکز وکړو.
- ددې ناروغۍ خپروونکي ماشي سهار مهال ډېر فعال وي؛ نو هڅه وکړئ په دې وخت کې له ماشو ځان وساتئ.
- هغو سيمو ته له ورتګ ډډه وکړئ، چې ياد ماشي په کې پیدا کېږي او یا دا ناروغي په کې خپره وي.
- ددې ماشو د ډېرښت میاشتې له "آګسټ" څخه تر "نومبر" پورې بلل کېږي. نو په دې دوران کې د ځان حفاظت ته ډېر پام وکړئ.
- پشه خانې وکاروئ.
- په کور کې د ماشو ضد درمل وپاشئ.
که له دې ټولو هڅو سره ـ سره بیا هم پر یادې ناروغۍ اخته شوئ؛ نو مه وارخطا کېږئ. دا ناروغي دومره وژونکې هم نه ده، چې تاسو دې خپله روحیه وبایلئ. د ناروغۍ پر مهال دا لارښوونې عملي کړئ.
- ډېر استراحت وکړئ!
- د دردونو د کمولو لپاره یوازې پرستامول ګولۍ وخورئ
- ډېر مایعات وڅښئ
- که ورو ـ ورو مو د ښه کېدا احساس درلود نو کور کې پاتې شئ؛ خو که برعکس ښه احساس مو نه درلود نو ډاکټر ته مراجعه وکړئ.