زیړي یو قسم Hepatitis A
داچي زیړي ډیرقسمونه لري او یو یيHEPATITIS Aدي
1 دا د ويروسي hepatitis ډېر معمول ډول دی، زیات
خپرېدونکی دی چې د Hepatitis A virus په وسیله
را منځ ته کېږي دا ناروغۍ په زیاته اندازه ماشومان
او ځوانان اخته کوي
2دانتان خپرېدنه په اساسي ډول د oro-fecal لارې را منځ ته کېږي او د ککړو اوبو یا خوړو له کبله ناروغۍ رامنځ ته کېږي لکه (شيدې) ګڼه ګوڼه او ناپاکې د انتان خپرېدو ته لاره همواروي منتن شخص په غایطه موادو کې تر کلنیکې څرګندونو دوه اونۍ مخکي او اوه ورځي وروسته ویروس باسي.
3 د زېړي تر رامنځ ته کېدو د مخه Hepatitis A په زياته اندازه خپرېدونکی وي. وينه او غایطه مواد د تفريخ د دورې (۶-۲ اونيو پوري) او د ناروغيو په لمړیو کې انتان خپرونکی وي.
4کلنیکې ناروغۍ په لويانو کې د ماشومانو په پرتله ډېره شديده وي.
Carrierstate5
نه لري، په بشپړه توګه روغوالی پکې را منځ ته کېږي او ځنډنی hepatitis نه را منځ ته کوي.
6د تلفاتو کچه يې کمه ده او د fulminant hepatitis را منځ ته کېدل نادر دي البته پرته لدې چې hepatitis A د ځنډني C hepatitis په ناروغانو کې رامنځ ته شي.
7د تفريخ دوره يې ۶-۲ اونۍ ده.
##كلينيكي منظره##
# Pre-icteric or prodromal phase
د اساسي اعراضو دغه مرحله د زېړي تر رامنځ ته کېدو ۲-۱ اونۍ مخکې رامنځ ته کېږي. شروع يې کېدای شي ناڅاپي او يا هم تدريجي وي.
# په لمړي سر کې ذو كام ډوله ناروغۍ رامنځ ته کېږي لکه کسالت ستریا، سردردي، د بندو دردونه، د عضلاتو دردونه او د تنفسي سیستم د پورتنیو برخو اعراض لکه د پزې بهېدنه، ټوخی او Pharyngitis.
# بي اشتهايي چې د ناروغۍ له درجې سره ورته والی نه لري.
#زړه بدي او خوا ګرځي زياتره را منځ ته کېږي نس ناستی یا قبضیت کېدای شي را منځ ته شي.
#خفيفه تبه (F-100-102 ) له لړزې سره همیشه موجوده
وي.
# د ګېډې درد خفیف او ثابت درد په ښی پورتنی څلورمه یا epigastrium کې د لوی شوې کبد د کپسول د کښېکښلو له کبله رامنځ ته کېږي.
#تیره رنگه متیازی (bilirubinuria له کبله) کېدای شی د کلينيکي زېړي تر پيل كېدا ۵-۱ ورځې مخکې را منځ ته شي.
زیړي مرحلهIcteric phase
#تر ۲-۱ اونیو وروسته په ناروغ کې زېړی را منځ ته کېږي چي دغه مرحله د icteric phase په نامه يادېږي د زېري په پیل کېدا سره په prodromal symptoms کې ښه والی راځي. د دې مرحلې لوحه په لاندي ډول ده.
#زېړی په %85-70 کاهلو ناروغانو کي چي د HAV حاد انتان ولري رامنځ ته کېږي. په ماشومانو کې زېړی په کمه اندازه لیدل کېږي او په شيدې خوړونکو ماشومانو کی نادر وي د عمر په زياتېدوسره د icterus درجه هم زياتېږي. . #كبد لوېېږي او حساسوالی پیداکوي او په ښي hypochondrium کي د کبدي کپسول د کښې کښلوله کبله درد را منځ ته کېږي.
##10-20% cervical lymphadenopathy Splenomegaly ناروغانو کې په ځانګړي توګه په ماشومانو کې را منځ ته کېږي.
#تیره رنګه متيازې او کم رنګه غایطه مواد 3 intrahepatic cholestasis له کبله رامنځ ته کېږي.
#دروغوالي يا نقاحت مرحله(Convalescent phase)#
د روغوالي دغه مرحله د ناروغۍ په ۶-۳ اونیو کې رامنځ ته کېږي چې پدې مرحله کې د ښه والی احساس، د اشتها راګرځېدنه، او د زېړي، د ګېډې د درد او حساسيت له منځه تګ را منځ ته کېږي.
##سیر (COURS)##
حاده ناروغی په ۳-۲ اونیو کې له منځه ځي، بشپړ کلينيکي او لابراتواري ښه والی په ۹ اونیو کې رامنځ ته کېږي. تر ۱% په کمو پېښو کې حاد fulminant hepatic failure را منځ ته کېږي. په hepatitis A کې کېدای شي relaps را منځ ته شي اما د نهايي روغتیا رامنځ ته کېدل حتمي دي.
Liver function tests (LFTs)معاينات
#Bilirubin
تر 2.5mg/dl زیات بیلروبین د زېړي په بڼه را منځ ته
#د سيروم بيلروبين لوړېږي دواړې برخې(direct و indirect د hemolysis له کبله چې په HAV انتان کې رامنځ ته کېږيلوړېږي).
#د بيلروبين سويه د bilirubinuria تر پیل کېدا سمدستي وروسته لوړېږي چې تر هغه وروسته د ALT او AST په سويې کې زیاتوالی راځي چې دغه اندازه کېدای شي په زياته اندازه لوړه شي او د څو مياشتو لپاره لوړه پاته شي. تر دريو مياشتو زيات دوام کول cholestatic HAV انتان ښيي.
#د زړو کسانو د بيلروبين سويه لوړه وي .
#پهicteric مرحله کې بيلروبين زياتره د 5-20mg/dl په حدودو کې وي.
#ترا20mg/d د بيلروبین لوړه سویه به شدیده ناروغی دلالت کوي.
دسيروم بیلروبین کېدای شي د سيروم د aminotransferase د سويې د ټيټېدا سره سره لوړه پاته
شي.
##درملنه##
#د بستر استراحت د بستر استراحت ترهغه مهاله توصيه کېږي ترڅو د حادي ناروغۍ کلنیکي او لابراتواري شواهد له منځه ولاړ شي. که چېري کوم ځانګړي استطباب نه وي ناروغ بايد په کور کې تر درملنې لاندي ونيول شي.
#په روغتون کې د بستر کېدلو استطبابات .
# دوامداره خواگرخی .
#د شخصیت او خوب په behavior کې تغيرات د #bruising پرمختګ
# نا ټاکل شوی تشخیص
#خواره دې ناروغانو ته باید زیات کاربوهایدریت لرونکی زیات پروتين لرونکې، او کم شحم لرونکې خواړه چې کافي کالوري (kcal 2000-3000) را منځ ته کوي ورکړل شي. په لمړي سر کې اشتها نه لرونکو ناروغانو ته باید د ميوې جوس گلوکوز، او د ګني جوس ورکړل شي.
##درمل##
په شدید hepatitis کې باید د درملو له ورکړې څخه ډډه وشي ځکه چې په کبد کی metabolized کېږي په ځانګړي توګهsedative او hypnotics درمل paracetamol کېدای شي په ډېر احتیاط سره ورکړل شي اما په کاهلانو کی باید په اعظمي ډول تر 34g/d پوري محدود شي.
# د خوا ګرځي لپاره Antiemeticsدرمل ورکړل شی.
Vit Bويټامينونه د مولتي ويټامين تهيه کونکې لکه# complex و Vit k که چېري بي اشتهايي زياته وي
ورکول کېدای شي.
#Parenteral feeding: که چېري شديده بي اشتهايي او خوا ګرځی موجود وي %۰ گلوکوزد اهسته drip ۱۰% لارې په ۲۴ ساعتو کې ا2000-2500m د ډيهايډریشن د مخنيوي په موخه ورکول کېږي.
په cholestatic jaundice کې د خارښت لپاره Calamine lotion أو cholestyramine4mg د ورځې دری ځلې ورکول کېږي.
د کبد transplantation: ته کېدای شي د hepatic failureپر مهال اړتيا پيداشي.
Referance
محمد انعام دانش
Clinical consult frank
Current2022
ډاکتر رحمت الله بشرمل
دعمومي داخله ناروغیومعالج
دعصبي اومعدي ناروغیو ماهر
MD,KMF
اړیکه او و
ادرس: دچوڼي اخیر صوفی صاحب دذکور ليسي پرمخامخ ډاکتر کریم الله فیضي روغتون کندهار افغانستان
که مو معلومات خوښ سوی وی پانه لایک اوشیر کړي مننه
https://www.facebook.com/ډاکتر-رحمت-الله-بشرمل-106438185021314/