اقليمي بدلون(Climate chanage)
د اقليم بدلون(Climate change)څه ته وائي?
ليکنه: انجينر عرفان الله حسن
د اقليم بدلون یو ډېر پراخ او لوی بحث ده چې ډېره مطالعه او وخت غواړي, او باید هر څوک پوه شي چې د اقلیم له بدلون سره دنيا او موږ له کومو ستونزو سره مخ کېږو.
ما په خلص ډول سره یوازې د اقليمي بدلون تعريف کړی.
د اقليم بدلون(Climate change)څه ته وائي?
د اقلیم بدلون د تودوخې او هوا په حالت او ډول کې کې اوږدمهاله بدلونونو ته ویل کېږي.
دا ډول بدلونونه کیدای شي طبیعي وي، د لمر په فعالیت کې د بدلونونو او یا د لوی آتش فشاني پېخو له امله وي. دفوسیل/سون توکو لکه د ډبرو سکرو، تیلو او ګازو سوځولو له امله وي.
د1800پېړې راهیسې، بشري فعالیتونه د اقلیم د بدلون اصلي علت ګڼل کېږي،
د فوسیلونو/دسون توکو سوځول د شنو خونو ګازونو(Green House Gases) اخراج رامینځته کوي چې د ځمکې شاوخوا د پوښل شوي کمپلې په څیر عمل کوي ، د لمر تودوخه نیسي او تودوخه لوړوي.
د شنو خونو اصلي ګازونه چې د اقلیم د بدلون لامل کیږي کاربن ډای اکسایډ او میتان دي. چې دموټر چلولو لپاره د ګازو یا ډبرو سکرو د کارولو څخه راځي. همدا رنګه د ځمکې پاکول او د ځنګلونو پرې کول هم کولی شي کاربن ډای اکسایډ توليد کړي. د ميتان او دشنو.خونو ګازونو د توليد اصلي سرچينې کرنه، د تیلو او ګاز عملیات, انرژي، صنعت، ټرانسپورټ، او ودانۍ دي.
د اقليمي بدلون پنځه مهم علتونه
1). د ډبروسکرو,تیلو او ګازو سوځول چې کاربن ډای اکساید او نایتروس اکسايډ توليدوي.
2). د ځنګلونو له منځه وړل.
3).د ژوند دسطحې لوړېدل.
4). د هغو سرو استعمال چې نایتروجن ولري او نایترس اکسایډ توليدوي.
5). فلورين شوي ګازونه.
د اقليمي بدلون مهم تاثيرات
پرله پسې او شدیده وچکالي، طوفانونه، د تودوخې څپې، د سمندر د سطحې لوړیدل، دیخچالونو/ ګلیشیرونو ویلې کېدل او د سمندر تودېدل په مستقیمه توګه حیواناتو ته زیان رسوي، او هغه ځایونه چې دوې پکې ژوند کوي کوي ویجاړوي یي، او د خلکو ژوند او ټولنې ته زیان رسوي.