که دا عادتونه خپل کړئ له غربت څخه خلاصېږئ!
لیکنه ـ ریاض مقامزی
دا به سمه خبره وي، چې شتمني له قسمت سره تړلې ده؛ خو دا خبره هم هېڅکله غلطه نه ده، چې ستاسو عادات په دې برخه کې رغنده رول لري. که تاسو هر څومره ډېرې پیسې ولرئ؛ مګر پر مصرف، پانګونې او نورو لاروچارو پوه نه شئ ډېر ژر به مو غربت د کور تر دروازو ورسېږئ. یا که ډېر غریب هم یئ؛ مګر دا لارښوونې عملي کړي، نو ډېر امکان شته، چې له غربت څخه ووځئ. راځئ چې پر دې لارښوونو پوه شو.
لومړی| سپما کول!
ځينې خلک تر ټولو غوره عادت لري. هغه دا چې دوی تل یوه اندازه پیسې سپما (ذخیره) کوي. دا ډله خلک د ناڅاپي ستونزو/پېښو (ناروغي، مړینه، خوښي او نورو) پر مهال هېچا ته لاس نه نیسي؛ بلکې خپلې ذخیره شوې پیسې شماري او خپله ستونزه حلوي.
دا په دې معنا نه ده، چې تاسو دې خپل ټول معاش/مزدوري ذخیره کړئ، ډېره کمه اندازه هم کولای شي یو وخت پر ډېرو پیسو بدلې شي؛ خو په دې شرط چې له ډېرو عاجلو اړتیاوو پرته ورته لاس نږدې نه کړئ. که تاسو د ورځې دوه سوه افغانۍ معاش ولرئ او شل افغانۍ یې سپما کړئ په کال کې ۷۲۰۰ افغانۍ کېږي. په دې شکل تاسو یوه میاشت اضافه معاش ترلاسه کوئ. که لس کاله یې ذخیره کړئ تقریبا ۷۲ زره افغانۍ کېږي، چې یو کوچنی کاروبار پرې هم پیلولای شئ. دا کمې پیسې ستاسو ورځنی ژوند نه ټکنی کوی؛ خو په اوږدمهال کې مو ډېر په درد خوري. نو زموږ لومړۍ توصیه همدا ده، چې حتما سپما کوئ، حتما!!!
دویم| د ګټې او مصارفو توازن وساتئ!
که تاسو د خپلو مصارفو په برخه کې خپل عايد په پام کې نیسئ؛ نو پرته له شکه یوه ورځ به له غربت څخه خلاصېږئ. ددې معنا دا ده، چې که تاسو "زر" افغانۍ ګټئ، نو هېڅکله له دې پورته پیسې نه مصرفوئ. بلکې هڅه به کوئ، چې لږې مصرف کړئ او یوه اندازه یې ذخیره کړئ. ځکه که ډېر یې مصرفوئ، نو مجبور یئ له نورو یې پور واخلئ او همدا لږـ لږ یا کوچني پورونه وروسته پر لویو او نه ختمېدونکو قرضونو بدلېږي. په دې برخه کې مهمه خبره دا ده، چې ژوند ساده کړئ او هغه ډول یې وښيئ کوم ډول چې یې لرئ. که خدای د سبو وس درکړې وي، سابه وخورئ او که د غوښې نو غوښه. همدارنګه بې ځايه اصرف او د پیسو مدیریت لارې چارې زده کړئ. پر دې لار چارو د ښه پوهېدلو لپاره پر دې (د پیسو د ښه مدیریت لارې چارې) کلیک وکړئ.
درېيم| پانګه اچونه
د هوښیارو خلکو بله ځانګړنه دا ده، چې دوی تل پیسې نه ساتي؛ بلکې په کار یې اچوي ترڅو نورې وګټي. دا خبره خو به مو ډېره اورېدلې وي، چې "پیسې پیسه ګټي"؛ نو تاسو هم همداسې وکړئ. مهمه نه ده، چې تاسو دې مستقیما لوی کارونه شروع کړئ. ډېر کوچني کاروبارونه هم شته چې په ډېرو لږو پیسو یې شروع کولای شئ؛ خو په دې شرط چې خلاصې سترګې ولرئ او د خپل کلي، ولسوالۍ، بازار او خلکو اړتیا وپېژنئ او پر هغه کار پیل وکړئ، چې کمی یې احساسېږي یا موجود وي؛ خو تاسو یې له نورو متفاوت (ښه) پیل کړئ.
که پخپله پیسې نه لرئ مه وارخطا کېږئ؛ ډېر نور داسې خلک شته، چې پیسې لري خو نه پوهېږي څنګه او کوم کار پیل کړي. له همدې ډول خلکو ګټه واخلئ او د هغوی په پیسو کاروبار پیل کړئ. له وړاندې یو توافق وکړئ او د ګټې فیصدې مو معلومه کړئ، وروسته پخپلو پیسو هم نور کارونه پیلولای شئ.
څلورم| روغتيا ته مو پام وکړئ!
خپلې روغتيا ته پام کول په ډېرو دلایلو غوره کار دی؛ خو موږ درته ددې لیکنې اړوند غږېږو. که تاسو د کار پر مهال خپلې روغتيا ته پام نه کوئ او ډېر کار کوئ ترڅو ډېرې پیسې وګټئ؛ نو دوه تاوانه کوئ. لومړی دا چې معالجه ډېر مصرف لري، نو ګټلې پیسې به مو په درملنه مصرفې شي. دویمه دا چې د ناروغۍ له کبله به کار نه شئ کولای، پر دې اساس به په زوره د غربت د بلا مخې ته ځان وغورځوئ. زموږ توصیه دا ده، چې د سخت یا ډېر کار له کبله هېڅکله خپله روغتيا مه زیانمنوئ.
پنځم| د توکو له اخیستلو وړاندې فکر وکړئ!
موږ چې کله بازار ته ځو، نو حتماً مو ځينې څيزونه خوښېږي. هغوی چې د څيزونو له خوښولو سره سم سودا کوي، ډېر ژر له اقتصادي ستونزو سره مخ کېږي. کله چې يو څه اخلئ لومړی یې په اړه فکر وکړئ او دغه پوښتنې ځواب کړئ.
- څومره اړتیا ورته لرم!؟
- پرته له دې څيزه تاسو له ستونزو سره مخ کېږم!؟
دا او دې ورته پوښتنې له تاسو سره مرسته کوي، چې غور او فکر وکړئ. تر څو د هغه څيز ارزښت او اړتيا معلومه کړئ، چې تاسو یې د اخیستلو اراده لرئ. که تاسو ورته اړتيا نه لرله او له هغه څيز پرته مو ژوند کې کومه ستونزه نه پېښېده نو ولې یې اخلئ!؟ ولې خپلې پیسې بې ځايه مصرفوئ؟ ممکن یادې پيسې مو په یوه سخت وخت کې په کارې شي.
شپږم| سیالي او ځان ښودنه مه کوئ!
په افغاني ټولنه کې د غربت یو بل لامل سیالي هم بلل کېږي. خلک په هغه ډول چې دي، هغسې ځان نه ښيي او له خلکو سره د سیالۍ او نورو عواملو له کبله ځان غوره ښيي. زموږ لارښوونه دا ده، چې که مېلمه ته د سبو پخولو وس لرئ په قرضو چرګ مه حلالوئ، هماغه سابه ورکړئ؛ خو په صداقت یې ورکړئ. کله چې د چرګ وسه مو پیدا کړه، بیا چرګ هم پوخ کړئ.
همدارنګه د لباس، خوړو او نورو مسایلو په برخه کې هېڅکله له خپلوانو، ګاونډيانو او نورو خلکو سره سیالي مه کوئ. سیالي په علم، تقوا او د کاروبار په پیلولو کې وکړئ تر څو یوه مثبته نتیجه ترلاسه کړئ.