لانګ فیلو وپېژنئ!
لیکنه ـ ریاض مقامزی
د نړۍ او په ځانګړې توګه د نوموتو امریکايي شاعرانو/لیکوالو په قطار کې لانګ فیلو هم د یوه خاص مقام/ځای خاوند دی. تاسو به په دې لیکنه کې د نوموړي په اړه مختصر خو مهم معلومات ولولئ.
د لانګ فیلو لنډ ژوندلیک
د امریکا ددې منلي شاعر/لیکوال بشپړ نوم "هینري واډزورس لانګفیلو ـ Henry Wadsworth Longfellow" دی. نوموړي په "۱۸۰۷" زیږدیز کال، د مین ایالت په پورټلینډ سیمه کې دې نړۍ ته سترګې پرانیستلې. دا چې لانګ فیلو له یوې بډايې کورنۍ سره تړاو درلود، نو منظمې زدکړې یې وکړې. په "بوډن" کالج کې تر زده کړو وروسته اروپا ته د زده کړو او سیاحت لپاره لاړ. هلته له درې کلونو (۱۸۲۶ ـ ۱۸۲۹ز) تېرولو وروسته بېرته خپل هېواد ته راغی او په "بوډن" کالج کې یې د استادۍ دنده واخیسته.
ده د استادۍ پر مهال واده هم وکړ او له پنځه کاله تدریس وروسته بېرته اروپا ته ولاړ. په ورته وخت کې یې مېرمنه په امریکا کې مړه شوه. فیلو بېرته امریکا ته راغی او په هارډوارډ پوهنتون کې تدریس شروع کړ.
خپلو محصلینو ته یې د اروپايي شاعرۍ په نوم کتاب تألیف کړ، چې په اروپا کې یې هم لوستونکي لرل. که څه هم نوموړي خورې ورې مقالې، خپل خاطرات، ډرامې او نور آثار خپاره کړي وو؛ خو اصلا د نوموړي شاعرۍ ډېر مینه وال پیدا کړل او فیلو یې د شهرت تر پوړیو ورساوه. لومړنۍ شعري ټولګه یې "د شپې غږونه" نومېږي او ددې ترڅنګ ایوانجلین، د لارې د غاړې میلمستون او د هایاواثا ترانې یې هم د شعري ټولګو نومونه دي. باید ووایو، چې هېڅ بل امریکايی شاعر پخپل ژوند کې د لانګفیلو په اندازې نه دی نازول/ستایل شوی.
له ګڼو ادبي او هنري لاسته راوړنو وروسته نوموړی په "۱۸۸۲ز" کال کې د پنځه اویا کلونو په عمر ومړ.
د شعر یوه بېلګه
د "لانګ فیلو" پر ژوند خو به تر یره بریده پوه شوي يئ. په دې برخه کې به د نوموړي یو شعر هم ولولو، چې د "ګټه او تاوان" تر عنوان لاندې نوموتي لیکوال/شاعر عبدالباري جهاني ژباړلی دی.
چې یوازې مې یو ځان یو مې ګرېوان وي
راسره فکر د ګټې او تاوان وي
وايم څه شی مې بایللي، څه ګټلي
لږ به پاتې ځای د فخر په میدان وي
زه پوهېږم څومره ورځې مې کړې تېرې
په بې ځایه پاڅېدلو ګرځېدلو
لکه غشی چې په ښه نیت وي وار شوی
خطا شوی پر هدف له لګېدلو
مګر څوک به دومره زړه وکړي چې ټول کړي
د ژوندون د لارې ګټې تاوانونه
څوک خبر دي، بری کوم دی، ماتې کومه
تل په جزر پسې راشي لوی موجونه